De vraag naar IT-professionals is opnieuw tot een kookpunt gestegen. De tekorten op de IT-arbeidsmarkt zijn te vergelijken met die van tien jaar geleden, net voor de crisis. Sterker: het tekort wordt dit keer nog nijpender. Organisaties staan aan de vooravond van een ingrijpende vernieuwing van hun bedrijfsprocessen met technologie. Het is niet bepaald de tijd om als een struisvogel de kop in het zand te steken en de eigen organisatie met de zoveelste gelikte marketing- en imagocampagne te pimpen. Een pleidooi voor een fundamentele aanpak.
Voor de Nederlandse economie verwacht het Economisch Bureau van ING in 2018 opnieuw een groei van 2,9 procent. Weer is het hoogconjunctuur. De vraag naar IT-specialisten is dus opnieuw naar ongekende hoogtes gestuwd. Daar blijft het dit keer niet bij. De digitaliseringstrend is een belangrijke aanjager voor een toenemende vraag naar werknemers met specialistische IT-kennis. Veel organisaties vernieuwen hun bedrijfsprocessen door deze met software en cloudtechnologie digitaal te maken. Hierdoor is software steeds vaker onderdeel van producten en diensten van bedrijven. De IT-sector draait er weer op volle toeren door. Komend jaar gaat de sector met 4,5 procent groeien, ruim boven het gemiddelde van de hele economie.
Eind 2017 geeft een derde van de software en services bedrijven aan dat een tekort aan geschikt personeel een van de voornaamste groeibelemmeringen is geworden. En raad eens: bedrijven zoeken allemaal een IT-er met hetzelfde profiel. Werkgevers hebben een sterke voorkeur voor jongere werknemers met een paar jaar ervaring. Wat de jongere IT-professionals betreft, is er voor elke 26 vacatures een junior IT-professional beschikbaar, zo blijkt uit recent onderzoek van de Intelligence Group en recruitmentbureau Sterksen. Het tekort onder junioren is hiermee in korte tijd verdubbeld. Ook de vraag naar werknemers die in het midden van hun loopbaan zitten is toegenomen met 33 procent. Bij dit profiel is er voor elke 16 vacatures een werknemer beschikbaar.
Pijnpunten
Daarnaast worden de nadelige effecten van het tekort versterkt doordat de pijnpunten vooral in specifieke rollen en expertisegebieden zitten. Met name de vraag naar software, data-analyse en dienstverlening op het vlak van security groeien sterk. Ook de IT-industrie zelf ondergaat op dit moment een grote verandering doordat cloud als standaard leveringsmodel opgekomen is in de markt. De vraag naar traditioneel IT-beheer neemt af, terwijl organisaties schreeuwen om andere competenties als automatiseren van het beheer, Agile-softwareontwikkeling. Een juiste toepassing van cloudtechnologie heeft het gebruikelijke slepen met hardware naar de achtergrond gedrongen.
METRI ziet deze trends nadrukkelijk opduiken in de benchmarkdata over de inhuur van professionals. De inhuurtarieven van softwareontwikkelaars, businessanalisten, securityspecialisten, datascientists en database administrators hebben een flinke stijging laten zien. Andere rollen als technisch applicatiebeheerder en servicedeskmedewerker kenden juist een sterke daling in hun tarieven. Door de bank genomen gingen de tarieven flink omhoog door de toegenomen vraag. In opdracht van Fastflex zoomde METRI in op de tarieven voor werknemers die vanuit detachering of als zelfstandige ingehuurd werden. Gemiddeld stegen de tarieven met 4 procent ten opzichte van 2015 toen dit onderzoek ook uitgevoerd werd. De inhuur vanuit mantelcontracten waar grote organisaties vaak gebruik van maken steeg ook, zij het iets minder heftig met 2,4 procent.
Zeepbel
De inhuur van externen is meer dan ooit een schakel in de bemensing van de IT-functie. Dat is allereerst een mentaliteitskwestie. Ten tijde van de crisis was een relatief grote flexibele schil een probaat middel om de afnemende vraag naar IT-specialisten op te vangen. Dat effect ijlt nog steeds na, omdat bij de nodige organisaties de angst voor een nieuwe crisis nog steeds tussen de oren zit. Veel ondernemers lopen onterecht met het idee rond dat ieder moment opnieuw de zeepbel van de economie kan knappen. Dat maakt hen huiverig om personeel in vaste dienst te nemen en ervoor te zorgen dat hun kennis en competenties een forse update krijgen. Al is hier wel een duidelijke kentering in te zien. Zo besloot de grootafnemer van flexibele krachten, ASML, kortgeleden om meer werknemers in dienst te nemen.
Eenzelfde trend zien wij terug in het eerdergenoemde onderzoek voor Fastflex. Organisaties zijn zich bewust dat een te grote afhankelijkheid van externe krachten risico’s met zich meebrengt. De ruim twintig grote organisaties die meededen aan dit onderzoek gaven aan dat de externe inhuur teruggebracht was naar 39 procent van het hele IT-team. In hetzelfde onderzoek van 2015 kwam dit nog uit op 45 procent. Deze verschuiving van flex naar vast zal de komende tijd doorzetten. Een minderheid van 9 procent van de ondervraagden in het onderzoek verwacht meer externen in te zetten volgend jaar. Dat was in 2015 nog 32 procent. De helft van de deelnemende organisaties willen komend jaar minder externen inhuren. In 2015 was dat nog 44 procent.
Doorzetten
Die kentering in het werken met flexibele inhuurkrachten gaat doorzetten totdat de wal het schip keert. In het onderzoek geeft eenzelfde meerderheid (64 procent) te kennen niet zonder externen te kunnen voor de invulling van specialistische rollen en functies. Driekwart geeft aan niet aan de juiste mensen te kunnen komen, terwijl dit in 2015 nog maar bij 40 procent van de ondervraagden het geval was. Afhankelijkheid van externe inhuur is daarmee een realiteit waar veel organisaties misschien wel omheen willen maar niet kunnen. Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit Maastricht liet kort geleden weten dat werkgevers de komende zes jaar rekening moeten houden met grote knelpunten in de personeelsvoorziening van technische en IT-beroepen. Voor 87 procent van de vraag naar IT’ers, voornamelijk op hogere niveaus zoals software- en applicatieontwikkelaars, worden grote knelpunten verwacht.
Ook andere onderzoeken wijzen op het verscherpen van het tekort. Ruim de helft van de vacatures in de IT is moeilijk vervulbaar, zo liet het UWV in november weten. Twee op de drie werkgevers in de IT hadden het afgelopen jaar voor een of meerdere vacatures buiten hun vestigingsgebied geworven. Uit de enquête van het UWV blijkt dat er niet alleen te weinig reacties van sollicitanten kwamen. Een groot deel van de sollicitanten dat wel de moeite nam om te reageren bleek niet over de juiste kwalificaties te beschikken. Ook UWV geeft aan dat organisaties een grotere kans op het vinden van werknemers hebben als ze in een oudere doelgroep zoeken. Door de collectieve fixatie op jongere kandidaten en op werknemers met een gewilde achtergrond verergeren bedrijven de pijn van het tekort. De noodzaak om tot een structurele oplossing te komen is groter dan ooit.
Onvoldoende
Het gevoerde arbeidsmarktbeleid is onvoldoende en op sommige punten onzinnig. Er wordt op projectbasis veel energie gestoken om leerlingen vroeg in hun schoolcarrière voor IT te interesseren, maar toch is iets als leren coderen nog steeds geen vast onderdeel van het curriculum. Gevolg is dat opleidingen voor het brede vakgebied van IT nog steeds te weinig instroom kennen. Daarnaast wordt onvoldoende beseft dat IT de komende jaren in elk beroep op zal duiken. De vraag naar zogenaamde ‘T-shaped professionals’, die in hun specifieke vakgebied specialistische kennis uit het IT-domein effectief kunnen toepassen, zal zeer sterk toenemen. Dit soort mensen zijn in staat door een brede achtergrond om over de grenzen van hun vakgebied heen te kijken en verbindingen te leggen.
En waarom wordt er niet veel meer geacteerd op aanpassing en versterking van de bestaande workforce? Op zich heeft de IT-sector enkele jaren geleden al het initiatief genomen om een ‘leven lang leren’ te stimuleren. Het is hierbij essentieel om goed zicht te krijgen op bestaande competenties en op welke kennis en vaardigheden collectief geïnvesteerd worden, juist ook in beroepen waarin IT een secundaire rol vervult. Daartoe hebben initiatiefnemers van het Human Capital Agenda ICT-initiatief, waaronder het ministerie van Economische Zaken, branchevereniging Nederland ICT en Programmabureau ECP, instrumenten ontwikkeld om meer duidelijkheid en transparantie aan te brengen in de competenties die nodig zijn.
Eén ervan is het European e-Competence Framework (e-CF), een gemeenschappelijk referentiekader met IT-competenties. Zowel IT’ers als HR-managers en opleiders kunnen e-CF gebruiken om meer inzicht te krijgen in tekorten in IT-competenties en ervoor te zorgen dat de onbalans met opleidingen verdwijnt. Maar de kennis over dit raamwerk is uiterst beperkt, blijkt uit het eerdergenoemde onderzoek dat METRI voor Fastflex uitvoerde. Maar liefst 64 procent van de grote ondervraagde organisaties gaf aan e-CF in zijn geheel niet te kennen. Een uiterst kleine meerderheid van 4 procent gaf aan hiermee te werken.
Oplossing
Het zelf opleiden van mensen schiet al jaren te kort. Een leven lang leren is een veel gehoorde slogan, maar in de praktijk komt hier bitter weinig van terecht. Vakbonden, bedrijven, politici en deskundigen buitelen over elkaar heen om te benadrukken hoe belangrijk een leven lang leren is. Het geld voor scholing is er ook, maar het wordt niet ingezet. Werkgevers bieden zelf te weinig ruimte voor opleidingen. De helft van alle werknemers heeft in de praktijk al twee jaar geen opleiding of cursus gevolgd, zo blijkt uit onderzoek van TNO. In branches waar veel verandert, zoals de financiële sector, heeft 71 procent een cursus of opleiding gevolgd. Probleem is dat het in meer dan vier op de vijf gevallen een cursus was om de huidige baan beter te kunnen doen. In deze sector staat de werkgelegenheid juist zwaar onder druk. Deze mensen moeten als onderdeel van hun transitie zelf toegang krijgen tot opleidingen, om hun baankansen in andere sectoren te vergroten. Dat geldt zeker ook voor de 55-plussers. Deze groep komt eenmaal ontslagen, nog steeds moeilijk aan de slag. Slechts 6 procent volgt een cursus om de kans op nieuw werk te vergroten.
De enige oplossing voor de huidige stagnatie is werknemers zelf verantwoordelijk te maken voor hun scholing met een persoonlijk budget. Overheid en werkgevers moeten voor IT-competenties de kennis en het gebruik van e-CF stimuleren en ervoor zorgen dat er laagdrempelig een goed opleidingsprogramma komt rond digitale vaardigheden. Werkgevers haal je kop uit het zand en houd op met het zoeken naar het schaap met de vijf poten. Wees bereid om te investeren in het bestaande personeel of nieuwe werknemers die misschien niet het meest gewilde profiel hebben.
